المصطفی

حضور در کلاس، مطالعه، تحقیق و اهمیت مباحثه

یکی از سؤالات پر تکرار در سالهای اول طلبگی مربوط به چگونگی حضور در کلاس و لزوم مطالعه، تحقیق و مباحثه مطالب است.

این سؤال را با تفکیک چهار بُعد باید پاسخ داد: یادگیری در کلاس. اهمیت مطالعه، تحقیق و تتبع، مباحثه.

نکات مختصری در کیفیت و مقدار لازم یادگیری در کلاس درس، اهمیت و شیوه مطالعه، روش صحیح تحقیق و تتبع و نهایتا الزامی بودن مباحثه و راه‌های ارتقاء کیفیت آن را در ادامه مطلب ملاحظه خواهید فرمود.

بسم الله الرحمن الرحیم

کلاس درس

» کلاس محور فعالیت علمی است که با دقت و توجه به محتوای درس معنا پیدا می‌کند. مقدار دریافت مطلب از یک جلسه تا جلسه بعد:

ـ حداقل هفتاد درصد مطلب، باید در کلاس دریافت شود. بعد از مطالعه باید سطح دریافت مطلب به حداقل نود درصد برسد.

ـ ابهام‌های نهایی باید در مباحثه حل شود. (الا در موارد استثنائی که از استاد پرسیده شود)

» از طرح سؤال یا اشکال پرهیز نکنید، اما اگر احساس می‌کنید با دقت بیشتر و مطالعه به جواب می‌رسید، با یادداشت کردن آن ذهنتان را آزاد کنید.

» تمرکز بر توجه و دریافت مطلب، رکن بهره‌گیری از کلاس است، برای پرت شدن حواستان جریمه قرار دهید.

» مکان نشستن در کلاس را حتی الإمکان ثابت نگهدارید و از اسباب حواس‌پرتی مانند موبایل و افرادی که صحبت می‌کنند، اجتناب کنید. نشستن در دید مستقیم استاد تا اندازه‌ای به رفع این مشکلات و تمرکز بیشتر کمک می‌کند.

» نسبت به حضور به موقع (لحظاتی قبل از ساعت مقرر و ورود استاد) و بدون تأخیر (حتی تأخیر مجاز) حساس باشید.

» استفاده درسی از استاد را مقید به کلاس ندانید بلکه قبل و بعد کلاس و حتی تلفنی هم پیگیر سؤالات و تحقیقات باشید.

مطالعه

» مطالعه مجموعه مرور درس، تأمل کردن در آن، تتبع و تحقیق است.

» فهم صد در صد مطلب در کلاس هم نمی‌تواند سبب ترک مطالعه شود، زیرا یکی از کارآیی‌های مطالعه، علاوه بر تثبیت مطلب در ذهن، تست نمودن صحت فهم مطلب است بعلاوه تحقیق و پیگیری سؤالهای بوجود آمده در کلاس یا حین مطالعه. به عبارت دیگر مطالعه و تحقیقی که در آن هیچ سؤالی به ذهن نرسد، به داستان خواندن می‌ماند.

» تعیین زمان معینی برای مطالعه و تقید به آن.

» مطالعه بعض کتبی که استاد آنها را کتب بالینی (همیشه در کنار طلبه و مهم) می‌داند هم جزئی از مطالعه درس شمرده می‌شود. مانند حاشیه مرحوم نراقی و مسالک برای لمعه، کتاب معالم الأصول، حلقات شهید صدر برای رسائل؛ کتاب البیع مرحوم امام و مصباح الفقاهة مرحوم خوئی برای مکاسب و شرح منتهی الدرایة و حلقات برای کفایة.

» افراد اهل تحقیق و دقت سعی می‌کنند از پیش مطالعه برای فهم بهتر و تلاش علمی بیشتر نسبت به سایرین به خصوص در مباحث ساده و روان غافل نشوند تا بتوانند وقت بیشتری برای تتبع و تحقیق اختصاص دهند.

تحقیق

* یکی از الزامات فعالیت آموزشی در هر رشته و علمی، آشنایی با منابع و به خصوص کتب مرجع است. هر چند شما به تخصصی غیر از فقه و اصول علاقه‌مند باشید باز هم بی‌نیاز از آشنایی با کتب مرجع فقه و اصول نخواهید بود. یکی دیگر از ابعاد مهم و ریشه‌ای تحقیق در هر علمی آشنایی با تاریخ و پیشینه آن علم است که باید با راهنمایی استاد و مطالعه کتب مرتبط، دامنه اطلاعات عمومی‌تان در این زمینه را بالا ببرید. تحقیق با توجه به نوع مطلب از جهت ساده و بسیط بودن یا پیچیدگی و گستردگی ابعاد آن به چند نحو ممکن است توسط استاد ارائه شود:

» تحقیق فردی. این تحقیق شامل نقل قول‌های مؤلف و یا تحقیق‌های جزئی دربارۀ حواشی مسأله یا مقدمات دخیل در فهم مسأله در ارائه بحث یا یک روز قبل ورود به بحث توسط استاد ارائه می‌شود که تمام افراد جداگانه به منبع معرفی شده مراجعه می‌کنند.

» تحقیق گروهی. در بعض موارد که تحقیق مربوط به چند کتاب می‌شود یا یک مسأله از چند بُعد باید مورد تحقیق قرار گیرد، گروه مباحثه می‌تواند با تفکیک وظائف به تحقیق پرداخته و در مباحثه جمع بندی و نتیجه گیری نمایند.

ممکن است استاد به جهتی مثل عدم اقبال عمومی در کلاس، تحقیق ندهد اما شما مطالبه کنید. (مستمع صاحب سخن را بر سر ذوق آورد)

 مباحثه

* اشاره به فوائد مباحثه:

خدمت به مکتب اهل بیت: نیازمند کسب مهارت‌هایی است که قسمت مهم آن در مباحثه تأمین می‌شود مانند:

ـ حرف زدن با پشتوانه مطالعه و تحقیق.

ـ تقویت بیان و ارائه یک محتوا.

ـ تقویت روحیه نقد مطلب.

ـ تقویت سرعت دریافت و تحلیل مطلب.

ـ تقویت قدرت تحمل دیگران.

ـ در معرض نقد قرار گرفتن.

ـ تمرین نظم و اهمیت دادن به وقت دیگران.

ـ از بین رفتن ترس از پرسیدن سؤال.

ـ تقویت اعتماد به نفس در فهم مطالب علمی.

ـ ارزیابی صحت فهم و برداشت از مطلب توسط هم‌بحث.

ـ کمک کردن به دیگران در فهم مطلب.

ـ آماده شدن برای تدریس که یکی از لوازم پیشرفت در هر علم و رشته حوزوی و دانشگاهی است.

* روش و کیفیت مباحثه:

» دنبال یک هم‌مباحثه نابغه نگردید بلکه دنبال فردی بگردید که به ترتیب اولویت:

اول: با اخلاق و مقید.

دوم: منظم و متعهد به انجام مباحثه.

سوم: اهل درس و دقت در مطلب و انجام تحقیق باشد.

» انتخاب هم‌مباحثه از اولویت‌های شروع سال تحصیلی‌تان باشد بلکه انتهای سال تحصیلی قبل، هم‌بحث سال بعد را تعیین کنید.

» مکان و زمان مباحثه ثابت باشد.

» از قبل، ارائه دهنده بحث مشخص نباشد.

» نسبت به تأخیر و عدم مطالعه تذکر دهید.

» حداقل دو نفر و حداکثر سه نفر.

» هم‌بحث خود را از خارج کلاس انتخاب نکنید.

» اگر مباحثه هر درس کمتر از چهل و پنج دقیقه طول کشید در روش‌تان تجدید‌نظر کنید.

» مباحثه بلافاصله بعد از کلاس نباشد تا فرصت کافی برای مطالعه و تعمق در مطلب و انجام تحقیق‌های درسی فراهم شود.

» حضور ذهن نسبت به مطلب را تقویت کنید و در بیان مطلب از خارج، کمتر وابسته به کتاب یا جزوه باشید.

روند مباحثه شبیه کلاس درس است یعنی ارائه دهنده بحث در جایگاه استاد است، کل مطلب یک جلسه درس را به دو یا نهایتا سه بخش تقسیم کنید و برای هر بخش ابتدا توضیح مطلب از خارج و تطبیق بر متن و ضمن آن تحقیقات انجام شده از روی کتاب یا دست‌نوشته بررسی شود و در پایان ابهامات یا سؤالهای خارج از محتوای کتاب یادداشت شود و در جلسه بعد از استاد پرسیده شود.

.

کارورزی یا به ثمر رساندن تلاش علمی

بعد از اتمام جلسه درس، مطالعه، مباحثه و ابهام زدایی کامل از مطالب کتاب باید به ثبت این تلاش‌ها و کسب چند مهارت دیگر هم پرداخت.

* خلاصه نویسی

» حداقل روزانه و حداکثر هفتگی مقید باشد به تهیه خلاصه هر درس با چند ویژگی:

ـ عبارات کوتاه و رسا باشد. به مقتضای محتوا، به شیوه نموداری، سؤال و جوابی یا توضیحی باشد.

ـ مطلب را دسته بندی شده و با ذکر عنوان یادداشت کنید، عنوان و متن با دو رنگ متمایز نوشته شوند.

ـ در دفتر خاص یا برگه‌های کلاسوری معینی باشد نه حاشیه کتاب یا برگه‌های پراکنده. هر چند وقت یک بار به استاد عرضه شود.

ـ در ابتدای هر عنوان از مطالب کتاب برای راحتی در مراجعه، آدرس کتاب نیز ذکر شود. فهرست فراموش نشود.

ـ مقید به مرور خلاصه در بازه زمانی معین باشد، چه در طول سال تحصیلی چه در تابستان.

* دفترهای تحقیق

» در کنار هر درس به‌خصوص فقه و اصول، چند دفتر یا برگه‌های کلاسوری یا فایل متنی داشته باشید:

ـ برگه‌های تحقیق. عبارت کتابی که به آن مراجعه می‌کنید با ذکر آدرس یادداشت شود، همچنین آدرس مطلبی از کتاب درسی که برای آن تحقیق کرده‌اید یادداشت شود ( در حاشیه کتاب درسی هم به نوشته‌تان ارجاع دهید) اگر نقد یا ابهامی باقی مانده هرچند کوتاه ذکر شود.

ـ برگه نزاع‌ها. نزاع‌های علمی در متن درسی بین مؤلف و سایر بزرگان تیتروار و در حد شماره مسلسل نزاع‌ها و تعداد نزاع با هر یک از علما آمارگیری شود، حتی می‌توانید شماره نزاعها را در حاشیه کتاب درسی به مرور درس گرفتن قید نمایید. این کار فوائدی دارد از جمله:

الف: علمائی که نظرات و کتابشان مورد توجه مؤلف کتاب درسی (مثلا مرحوم شیخ انصاری) است، شناخته می‌شوند.

ب: در مطالب مبهم کتاب درسی به توضیح آن علماء در کتابشان مراجعه می‌کنید.

ج: تا اندازه‌ای هر چند اندک با روند شکل‌گیری یک نظریه علمی نزد نویسنده (مثلا شیخ انصاری) آشنا می‌شوید.

ـ برگه‌های علوم دخیل در یک علم. به عنوان مثال اگر متن درسی کتاب مکاسب باشد از علوم مختلفی مانند منطق، فلسفه، کلام، اصول، حدیث و ... در مطالب به مناسبت استفاده خواهد شد، مناسب است هر کدام از اینها که ممکن است در طول سال، دو یا سه مورد باشد جمع آوری شود؛ به این وسیله هم کیفیت تلاش علمی ارتقاء داده می‌شود هم می‌تواند به عنوان یک کار پژوهشی مستقل به نشریات علمی ارائه شود یا در یک جلسه برای طلاب پایه 4 و 5 در مدارس قابل ارائه و زمینه‌ساز تدریس باشد.

ـ برگه‌های تطبیق مطالب اصولی با فقهی در متن درسی. (نوعی کارورزی فقهی اصولی؛ که این مورد هم زیاد نخواهد بود)

ـ برگه منهج شناسی. یکی از نکات بنیادی در شکل‌گیری شخصیت علمی طلبه، توجه به روش علمی مؤلف در کتاب درسی است. باید زیر نظر استاد به این مسأله توجه داشت که مؤلف کتاب به عنوان یک متخصص با اشراف کامل به آن علم و پیشینه تاریخی آن، کتاب درسی را نگاشته، لذا کیفیت ورود و خروج به مباحث، و اینکه به نقد آراء کدام‌یک از علماء بیشتر می‌پردازد و در تحقیق لغوی، أدبی، اصولی و یا فقهی خود به کدام منبع مراجعه کرده است باید مورد دقت قرار گیرد.

ـ برگه‌های کتابشناسی یا شخصیت شناسی عالمانی که در کتاب درسی یا کلاس درس مورد اشاره قرار گرفته است.

در مورد تبیین روش تحقیق در نوشتاری دیگر توضیح داده‌ام. به اینجا مراجعه کنید.