المصطفی

نکات کلیدی در رابطه با إرتقاء کیفیت جلسه دفاع پایان نامه و ارائه گزارش توسط نویسنده رساله سطح 3 و به خصوص سطح 4

برای إرتقاء سطح کیفی و کمی حضور در جلسه دفاع سطح 3 و 4 توجه به نکات زیر مفید است:

الف: کارهایی که باید قبل از حضور در جلسه انجام داد:

1ـ یک دور رساله را با نگاه کاملا نقادانه و منفی مطالعه کنید.

2ـ هر اشکالی به ذهنتان می‌رسد را یادداشت کرده و دنبال جواب آن باشید.

3ـ هیچ بعید نیست، حتی نسبت به عنوان، موضوع یا فصل بندی کلی رساله شما در جلسه دفاع انتقاد شود و اصل کار زیر سؤال رود، لذا آماده دفاع تمام قد از این جهت باشید.

4ـ با سؤال و پیگیری از اسامی داوران مطلع شوید.

5ـ رزومه فعالیتهای علمی داوران را در اینترنت بیابید. (معمولا وجود دارد)

6ـ بعد از اطلاع از رزومه کاری داوران و مقالات یا کتب آنان، سعی کنید هر سؤال یا انتقادی را که احتمال می‌دهید مطرح کنند، از تألیفات و نظرات خود آنان جواب مورد پسندتان را هر چند اجمالا بیابید. (معمولا فرض بر این است که داوران اجمالا اهل تحقیق در موضوع رساله بوده‌اند)

7ـ در صورت امکان در مقالات یا کتب داوران (مرتبط با موضوع) نقدهایی بیابید تا در صورت نیاز استفاده نمایید.

8ـ به هیچ وجه نسخه‌های رساله نزد داوران و راهنما و مشاور و نزد خودتان یک نقطه تفاوت نداشته باشد. (در موارد لازم فقط ویرایش های بعد از دادن رساله به داور را در حاشیه یادداشت کنید.)

9ـ ابتدای جلسه باید چند آیه از قرآن را هر چند بدون صوت قرائت کنید، لذا از قبل چند آیه مناسب با موضوعتان را انتخاب نمایید.

10ـ برای ارائه گزارش سعی کنید یکی دو نکته جدید حاشیه‌ای که در رساله به هر علتی مثل عدم نیاز،  نیاورده‌اید را اشاره کنید که برای داوران جدید باشد. نکاتی که بیشتر جا دارد در مقدمه رساله بیاید. البته باید توجه کنید که مبادا همین نکته را علیه شما استفاده کنند که لازم بوده در متن رساله مورد اشاره قرار گیرد یا به آن پرداخته شود.

11ـ لااقل یک بار ارائه گزارش را در منزل تمرین کنید و مخصوصا از قبل سؤال کنید زمان مجاز شما چه مقدار است و معمولا زمان مجاز 10 یا 15 دقیقه است. تمرین کنید نکات مورد نظرتان را بتوانید در این مدت زمان بیان کنید.

12ـ استاندارهای ارائه گزارش که به شما داده می‌شود را رعایت کنید. مهمترین آنها ارائه خلاصه‌ای از مطالب، سطح و کیفیت تلاش برای به ثمر رساندن تحقیق از جمله استفاده از کتابخانه‌های تخصصی مختلف، مشورت با اساتید صاحب سبک و اشراف به موضوع و منابع آن است. البته ممکن است فردی اموری از این دست را ستایش از خود شمرده و از بیان آن پرهیز کند. اما این امور از این جهت لازم است مطرح شود که نگاه داوران طبیعتا یک نگاه نقادانه است که حتی شامل اتهام کپی برداری و امثال آن هم ممکن است بشود که اندکی هم طبیعی است. لذا برای تأمین نگاه مثبت باید بتوانید اعتمادشان را به اینکه تمام مطالب و تتبع ها و تحقیق‌ها از خودتان است را جلب کنید. و هر چه بیشتر برای رساله زحمت کشیده‌اید طبیعتا شبهه استفاده از دیگران هم پررنگ‌تر می‌شود. و البته عدم رعایت این دو نکته حتما مورد نقد جدی داوران قرار خواهد گرفت.

13ـ اگر بتوانید از گزارشتان پاورپوینت تهیه کنید و در جلسه دفاع از آن استفاده کنید خوب است.

14ـ حتما لااقل در یک جلسه دفاع شرکت کنید و در روند کار دقت نمایید.

15ـ اگر مایل بودید می‌توانید جلسه دفاعتان را ضبط کنید.

16ـ بعضی به دوستانشان در رابطه با زمان جلسه دفاع اطلاع رسانی می‌کنند که جلسه رسمی تر شود و سنگین تر برگزار شود و داوران هم استقبال می‌کنند، اما بعضی هم اصلا به دیگران اطلاع نمی‌دهند تا جلسه خیلی رسمی نشود و به جهت حضور دیگران در جلسه، داوران و راهنما و مشاور و نویسنده راحت تر باشند و بیشتر احساس أنس داشته باشند.

17ـ چند روز قبل از جلسه، از اساتید راهنما و مشاور در مورد کیفیت حضور در جلسه دفاع مشورت بخواهید، حتی اگر احساس نیاز نمی‌کنید.

ب: کیفیت ارائه گزارش و اداره جلسه دفاع

1ـ ضمن توسل به خداوند و ائمه اطهار علیهم السلام با اعتماد به نفس کامل و توجه به اینکه اطلاعات شما و حضور ذهن شما در مورد مطالب رساله از همه حتی راهنمای رساله هم بیشتر است وارد جلسه شوید.

2ـ از سایرین زودتر وارد شوید تا با فضای فیزیکی جلسه آشنا شوید.

3ـ ابتدا مسؤول جلسه حاضرین را معرفی نموده و از شما خواهد خواست که قرآن تلاوت نمایید. سعی کنید آیاتی مناسب با موضوع رساله تان را انتخاب نمایید و در حد قرائت ترتیل، تمرین نمایید. بعد از آن از شما خواهد خواست در زمان معینی که می‌گوید گزارشتان را ارائه دهید.

4ـ نکته بسیار مهم این است که اگر مسائل غیر مترقبه‌ای مانند اینکه شما گمان می‌کنید 20 دقیقه برای گزارش وقت دارید و به شما اعلام می‌شود 10 دقیقه وقت دارید، این مسائل به هیچ وجه تمرکز و برنامه شما را به هم نریزد. بهتر است برای این امور هم از قبل آماده باشید. اما در صورتی که پیش آمد، در امثال این موارد سعی کنید اگر لازم می‌دانید کار خودتان را بکنید و اگر بیشتر از مثلا ده دقیقه هم شد مهم نیست فقط اگر تذکر داده شده با احترام، گزارشتان را تمام کنید. (البته همه اینها بر این فرض است که گزارش شما نکات مهم، نو، جالب و جذاب داشته باشد)

5ـ در آغاز گزارش ابتدا از اساتید راهنما و مشاور و سپس از اساتید داور تشکر کنید.

6ـ به سوابق علمی مهم داوران در تشکر از آنان اجمالا اشاره کنید تا متوجه شوند شما آنان و سطح اطلاعاتشان را اجمالا می‌شناسید.

7ـ هر چند ترسیم زمین بازی در دست داوران است اما شما لااقل در چیدن مهره‌ها پیش دستی کنید و به ذهن‌ها و نقدها سمت و سو بدهید. طبیعتا در هر رساله علاوه بر علمی که مستقیما مورد بحث قرار گرفته مثلا فلسفه یا کلام، مطالبی در رساله یافت می‌شود که مستقیم از مسائل آن علم نیست مثلا بحث منطقی یا فقهی یا اصولی یا حقوقی یا تفسیری است که داوران در آن زمینه تخصص ندارند، لذا شما آن بُعد از مطالب را در گزارشتان اشاره کنید و بگویید مثلا مشتاق هستم نکات اصولی یا ادبیاتی که در نقد فلان مطلب اشاره کرده‌ام را اگر دارای اشکال می‌بینید راهنمایی فرمایید. همچنین اگر در پایان ارائه نقدها توسط داوران دیدید که موضوعی به عنوان تخصص آنان در رزومه کاری شان بوده است و هیچ اشکال یا نقدی در آن رابطه نکرده‌اند بگویید من مشتاق بودم در فلان مطلب هم که تخصص شما است از راهنمایی شما بهره‌مند می‌شدم.

8ـ جواب دادن به داوران زمان بیان نقدشان خلاف متعارف و بی ادبی است لذا باید سکوت را کاملا رعایت کنید مگر اینکه خود داور وسط کلامش از شما جواب بخواهد.

9ـ نکات داوران را به صورت مختصر که یادتان نرود یادداشت کنید. و اگر جواب همان موقع در ذهنتان است، آن را هم در حد چند کلمه یادداشت کنید که یادتان نرود.

10ـ نکته مهمی که باید رعایت شود این است که نقدهایی را که احساس می‌کنید راحت می‌توانید پاسخ دهید و وارد بحث شوید را در زمان یادداشت علامت بزنید و فقط آنها را پاسخ دهید.

11ـ لازم نیست تمام نکات ریز و درشت که به عنوان نقد توسط داوران مطرح می‌شود را پاسخ دهید.

12ـ اگر شما از پاسخ به نقدی طفره رفتید و داوران پافشاری کردند می‌توانید با ظرافت، از کمک راهنما و مشاور هم بهره ببرید.

13ـ پذیرفتن انتقادهای غیر مهم حتی اگر قبول ندارید، برایتان سخت نباشد، نهایتا سکوت در این موارد یا نپرداختن به پاسخ آنها را نوعی برخورد همراه با احترام و بزرگوارانه جلوه دهید.

14ـ فراموش نکنید که نام جلسه، جلسه دفاع است. یعنی باید به تفاوت معنای رفع با دفع توجه نمایید. دفاع یعنی اینکه کار داور نقّادی است و داوران با یک‌سری اشکالاتی که به نوشته شما وارد می‌دانند حضور پیدا کرده‌اند، پس حتی اگر پاسخ منطقی شما را هم نپذیرفتند نباید برآشفته شوید.

15ـ به هیچ وجه در برخوردتان تند نشوید و از حیطه ادب و احترام خارج نشوید.

*در بعض رشته‌ها و دانشگاه‌ها تا سه جلسه پیش دفاع برگزار می‌کنند که دیگر جلسه دفاع راحت و مطالب و نقدها قابل پیش بینی است، اما اینجا فعلا چنین نیست مگر اینکه نویسنده با هماهنگی راهنما و مشاور و قسمت مدارج علمی، اقدام به برگزاری پیش دفاع نماید.