پاسخ به شبهه‌ای نسبت به فدک
در بحث مکاسب (فقه 3) مورخ 1401.09.30 به مناسبت ایام فاطمیه سلام الله علیها پاسخی از یک شبهه نسبت به فدک راخدمت دوستان عرض کردم که قسمتی از مطالب به صورت تایپ شده تقدیم می‌شود. برای گوش دادن به محتوای کامل بحث، به فایل صوتی در انتهای مطلب مراجعه بفرمایید.
شبهه این است که
اولا: حضرت زهرا سلام الله علیها که زاهده و عابده بودند چرا برای بازپس‌گیری باغ فدک این مقدار تلاش کردند.
ثانیا: چرا أمیر مؤمنان علیه السلام در زمان خلافت ظاهری شان، مالکیت این باغ را به وارثان حضرت منتقل نفرمودند؟
در پاسخ به این سؤال ابتدا توجه به چند نکته به عنوان مقدمه لازم است:
یکم: زهد و تقوا و زندگی زاهدانه حضرت صدیقه طاهره و امیرالمؤمنین علیهما السلام از مسلمات تاریخ اسلام است که گوشه‌ای از آن در آیه شریفه وَ یُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَىٰ حُبِّهِ مِسْکِینًا وَیَتِیمًا وَأَسِیرًا إِنَّمَا نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِیدُ مِنْکُمْ جَزَاءً وَ لَا شُکُورًا منعکس شده است.
دوم: گاهی گفته می‌شود درآمدهای باغ فدک و تقسیم آن بین جمعی از نیازمندان می‌توانست سبب جذب طرفدار برای اهل بیت علیهم السلام شود و حاکمیت غاصبان به خطر بیافتد لذا آن را از حضرت صدیقه طاهره سلام الله علیها ستاندند کلام باطلی است زیرا:
اولا: درآمد باغ فدک نسبت به خودش خوب بوده اما یک درآمد سرشار و معتنابه در مقابل درآمدهای حاکمیت و دولت اسلامی نبوده است.
ثانیا: از همان اوائل سال هفتم هجری که فدک (در 160 کیلومتری مدینه) به همراه قلعه‌های یهودیان در خیبر فتح شد و خصوص باغهای فدک در اواخر سال هفتم به جهت فتح بدون لشگرکشی به دستور خداوند توسط پیامبر به حضرت داده شد تا زمان رحلت پیامبر، مهم‌ترین محل مصرف درآمدهای آن، فقرا و نیازمندان بوده است لذا اگر هدف، جذب دلها و عقل‌ها به سمت حقانیّت امیرالمؤمنین علیه السلام بود باید در حدود سه سال پیش از غصب فدک این کار اتفاق می‌افتاد در حالی که حرکت خاصی از جانب همان فقراء و دریافت‌کنندگان درآمدهای فدک در حمایت از اهل بیت محقق نشد علاوه بر اینکه اصلا چنین هدفی وجود نداشت.
اما پاسخ از شبهه:
در جواب از شبهه هم نکات متعددی قابل طرح و بررسی است لکن به دو نکته اشاره می‌کنم:
یکم: دقت در استدلالهای حضرت زهرا سلام الله علیها در خطبه معروف به فدکیه و در جوابهای خلیفه اول نشان می‌دهد مسأله اصلی حتی در غصب فدک، خلافت و امامت است.
خلیفه اول در قسمتی از جوابش اشاره می‌کند که: "هؤُلاءِ الْمُسْلِمُونَ بَیْنی وَ بَیْنَکِ قَلَّدُونی ما تَقَلَّدْتُ، وَ بِاتِّفاقٍ مِنْهُمْ اَخَذْتُ ما اَخَذْتُ، غَیْرَ مَکابِرٍ وَ لا مُسْتَبِدٍّ وَ لا مُسْتَأْثِرٍ، وَ هُمْ بِذلِکَ شُهُودٌ”.
می‌گوید این مسلمانان بودند که مرا وادار به چنین کاری کردند، با اجماع نظر آنان من فدک را از شما گرفتم، در حالی که زورگو و مستبد و راهزن نیستم و این مسلمانان شاهدند.
مقصود خلیفه اول وضاح استکه می‌گوید این مسلمانان بودند که خلافت را به من واگذار کردند و من هم به عنوان خلیفه پیامبر و امام و والی مسلمانان اقدام کردم بر گرفتن حق مسلمانان از شما.
(خطبه معروف حضرت که در مسجد در اجتماع مسلمانان در حالی که بین زنان و مردان پرده‌ای کشیده شده بود، هر چند به خطبه فدکیه معروف شده اما اکثر فقرات آن مربوط به معارف بلند و پر محتوای دینی و شرایع و دستوارت الهی است که چهارشنبه هفته قبل هم در اهمیت این خطبه نکته‌ای عرض کردم و به دوستان تأکید می‌کند بارها و بارها با دقت و تأمل متن آن را مطالعه و دقت کنند)
دوم: فدک در سالیان متمادی بین اولاد حضرت زهرا سلام الله علیها و دیگران دست به دست شده است به این معنا که بعض خلفا از جمله عمر بن عبدالعزیز در پایان حکومت بنی امیه همچنین در زمان خلافت بنی مروان و بنی العباس زمانی که شیعه را دارای جایگاه اجتماعی قوی می‌دیدند و از جانب آنان احساس خطر می‌کردند فدک را به اولاد حضرت بازمی‌گرداندند و باز خلیفه بعدی پس می‌گرفت. هارون الرشید به امام کاظم علیه السلام عرض کرد محدوده فدک را معیّن بفرمایید تا آن را به شما تقدیم کنم (و نزاع بین ما و شما تمام شود، و حضرت استنکاف فرمودند تا وقتی اصرار کرد و قسم به جد بزرگوار حضرت داد ایشان جوابی فرمودند که به روشنی دلالت می‌کند مقصود از فدک نه یک باغ و درختان و چشمه آب بلکه خلافت و امامت مسلمین است. متن روایت چنین است که:
ان هارون الرشید کان یقول لموسى بن جعفر : حُدَّ فدکا حتى أردها إلیک ، فیأبى حتى ألح علیه فقال ( ع ) : لا آخذها إلا بحدودها قال : وما حدودها ؟ قال : ان حددتها لم تردها ؟ قال : بحق جدک إلا فعلت ، قال اما الحد الأول فعدن ، فتغیر وجه الرشید وقال : أیها ، قال : والحد الثانی سمرقند (تاجیکستان امروزی)، فأربدّ وجهه . و الحد الثالث إفریقیة (تونس امروزی)، فاسودّ وجهه و قال : هیه . قال : و الرابع سیف البحر مما یلی الجزر و أرمینیة (سواحل مدیترانه)، قال الرشید : فلم یبق لنا شئ ، فتحوّل إلى مجلسی قال موسى : قد أعلمتک اننی إن حددتها لم تردها فعند ذلک عزم على قتله . مناقب ابن شهر آشوب، ج 3، ص435؛ بحار الأنوار، ج 29، ص200.
نتیجه اینکه:
ـ حرکت حضرت صدیقه طاهره سلام الله علیها یک حرکت کاملا برنامه‌ریزی شده و با هدف رسیدن به مسأله سیاسی حاکمیت در نظام اسلامی و رساندن أمیر مؤمنان به جایگاه واقعی‌شان بود نه یک مسأله اقتصادی چون ادعای اصلی غاصب اول این بود که انتخاب شده مردم و خلیفه پیامبر است لذا حق دارد به نمایندگی از مسلمانان در مقابل دختر پیامبر و حق او بایستد.
ـ لذا حضرت امیر علیه السلام با درایت کامل بعد از رسیدن به خلافت ظاهری، فدک را تصرف نکردند.
شهادت حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها را محضر مولایمان حضرت حجّت عجّل الله تعالی فرجه الشریف و شما أعزه تسلیت عرض می‌کنم. ان شاء الله توفیق بر انجام وظیفه و خشنودی قلب مقدس حضراتشان را پیدا کنیم به برکت صلواتی بر محمد و آل محمد.
اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَعَجِّل فَرَجَهُم
