المصطفی

فهرست مطالب این تحقیق (پایان نامه)

آنچه از بررسی این شبهات و زمینه آنها در صحیحین و موضع علماء اهل سنت می­توان نتیجه گرفت این است که هر چند مهم­ترین دلیل طرح و پذیرش چنین مطالبی از سوی عالمان اهل سنت به نوع نگاه آنان به مسأله عصمت بازمی­گردد، اما یکی از علل اصلی بوجود آمدن این شبهات به­ویژه در قرن­های اخیر، این عقیده است که صحیحین أصح کتب بعد از کتاب خدا هستند، چرا که آنان روایات موجود در سایر کتب حدیثی مرجعشان را در موارد متعددی مورد نقد قرار می­دهند اما در استناد به صحیحین به ویژه صحیح بخاری آنها را چنان در هاله ­ای از عصمت قرار می­دهند که با کوچک‌ترین تردید و شکی هم به شدت مقابله می­کنند تا آنجا که عالمان بزرگی مانند ألبانی که او را بخاری دوران لقب داده ­اند ترس و واهمه دارند از اینکه گفته شود او یکی از راویان احادیث صحیح بخاری را تضعیف کرده است.[1]

و البته آنگاه که در پاسخ شبهات به چالش کشیده می­شوند منشأ این پافشاریهای بی­ دلیل خود را بر ملا می­سازند که چیزی نیست جز

جمود بر صحت مطلق هر آنچه بین دو جلد صحیحین است؛ چنانکه شربینی تشکیک در حجیت یک روایت از صحیح بخاری را برابر با از بین رفتن سنت پیامبر و عدم اعتماد به سایر کتب روایی می­داند.[2]

و چنانکه ابن حجر نقل می­کند که:

 حدیثی را که بخاری بگوید نمی­شناسم، حدیث نیست.[3]

در حالی که ذهبی می­نویسد:

و فی رواة الصحیحین عدد کثیر، ما علمنا أن أحدا نص علی توثیقهم؛[4]

در بین راویان احادیث صحیح بخاری عده زیادی هستند که احدی آنها را توثیق ننموده.

آنان در دفاع از صحیحین و پاسخ به شبهاتی که آغاز مطرح شدن آنها قرن‌ها قبل بوده کتب متعددی نوشته و می­نویسند. البته هرچند در مقابل این طرفداری بی­چون و چرا و طرفداران سر سختی که حتی مسح متن صحیح بخاری را باعث دفع بیماری وبا می­دانند[5] بوده و هستند افرادی از عالمان اهل سنت که به همین اندازه بخاری و صحیحش را تقبیح نموده­ و نقل حدیث او از خوارج و غالیان را به رخ طرفدارانش می­کشند و تا آنجا پیش می­روند که می­گویند بخاری حتی چپ و راست را هم تشخیص نمی­دهد[6] اما باید توجه داشت که هر دو دسته گرفتار نوعی عقده­گشائی می­باشند.

بنابراین حداقل در خصوص شبهاتی که مورد بررسی قرار گرفت باید گفت مهم‌ترین راه اهل سنت در پاسخ به آنها که بنیان شخصیت پیامبر أعظم را به عنوان انسان کامل و الگوی بشریت مورد خدشه قرار می­دهد، شکستن عصمت صحیحین (شیخین) است که راه را برای نقدها و پاسخهای واقع­بینانه هموار می­سازد در غیر این صورت هیچگاه چالشی که علماء اهل سنت با آن مواجه­اند حل نخواهد شد و به تبع آن مستشرقان بر ادعاهای بی پایه و اساس خود پای خواهند فشرد.

کسی که او را سلطان العلماء[7]، علامه ذوالفنون و یگانه عصرش[8]، می­خوانند، یعنی عز الدین عبد العزیز السلمی الدمشقی از عالمان بزرگ اهل سنت در قرن هفتم هجری قمری است که می­نویسد:

ما رأیت أحدا رجع عن مذهب إمامه إذا ظهر له الحق فی غیره بل یصیر علیه مع علمه بضعفه وبعده، فالأولى ترک البحث مع هؤلاء الذین إذا عجز أحدهم عن تمشیة مذهب إمامه قال لعل إمامی وقف على دلیل لم أقف علیه ولم أهتد إلیه؛[9]

هرگز ندیده­ام کسی را که بعد آگاه شدن از بطلان نظر و مذهب امامش، از آن مذهب دست بردارد، پس ترک نمودن بحث با این افرادی که زمان عجز از پیروی و دفاع از امامشان هم دست از عقیده باطلشان برنمی­دارند و می­گویند شاید پیشوای من دلیلی داشته که من اطلاع ندارم، بهتر است.

مصداقهای این سخن الآن هم هستند که بدون توجه به صحیح یا باطل بودن یک مطلب و ادعایی، فقط به دفاع از پیشوای خود می­اندیشند و بس. به عنوان نمونه أبو شهبه در بررسی عبارتی (که آن را غیر از متن حدیث می‌داند) در پایان یکی از روایات صحیح بخاری[10] که از اقدام مکرر پیامبر به خودکشی حکایت می­کند بعد از ارائه توجیهی ضعیف در علت نقل چنین عبارتی توسط بخاری، و حتی ارائه استدلال بر سخیف بودن محتوای آن عبارت، می­نویسد:

و لو أن هذه الروایة کانت صحیحة لأولناها تأویلا مقبولا اما و هی علی هذه الحالة فلا نکلّف أنفسنا عناء البحث عن مخرج لها؛[11]

اگر این (عبارت پایانی) روایت صحیح می­بود توجیه قابل قبولی ارائه می­دادیم اما با ضعف آن دیگر نیازی به تحمل نمودن زحمت برای توجیه آن نیست.

یکی دیگر از عللی که باعث غفلت بسیاری از محدثان اهل سنت خصوصا شیخین در نقل چنین روایاتی شده است، کلامی است از کسی که ابن حزم درباره او می­گوید:

در فقه الحدیث همتائی ندارد چه رسد به بالاتر از خودش.[12]

 او أبو عمر بن عبد البر از عالمان بزرگ اهل سنت در قرن پنجم هجری قمری است که می­نویسد:

أما طلب الحدیث على مایطلبه کثیر من أهل عصرنا الیوم دون تفقه فیه ولا تدبر لمعانیه، فمکروه عند جماعة أهل العلم؛[13]

عالمان آموختن حدیث را بدون دقت و تأمل در معانی آن، چنانکه بسیاری از اهل زمان ما به دنبال آن هستند، مکروه و مذموم می­شمرند.

این مطلب را ذهبی با بیان بسیار تندی چنین ابراز می­دارد:

أما المحدثون فغالبهم لا یفهمون، ولا همة لهم فی معرفة الحدیث، ولا فی التدین به ... معذور سفیان الثوری إذ یقول لو کان الحدیث خیرا لذهب کما ذهب الخیر صدق والله ... خطابی معک یا محدث لا مع من یسمع ولا یعقل ولا یحافظ على الصلوات، ولا یجتنب الفواحش ...  فیا هذا لا تکن محروما مثلى فأنا نحس أبغض المناحیس.[14]

اما محدثان، پس غالب آنها (معنی و باطن حدیث را) نمی­فهمند، و همتی هم برای شناخت و درک حدیث و عمل به آن ندارند. سفیان ثوری معذور است که گفت: اگر در حدیث خیری بود باید کم می‌شد چنانکه خیر کم شد[15] به خدا قسم راست گفت، با تو هستم ای محدث، نه با کسی که می‌شوند و نمی‌فهمد و اهل نماز نیست و از معاصی اجتناب ندارد، با تو هستم، مانند من محروم نباش، من نحس هستم و از افراد نحس بیزارم.

و چه بسا نقل و گسترش امثال این روایات بین اهل سنت، که بیشتر توهین به اسلام و پیام­آور آن است تا بیان عقاید اسلامی و سیرۀ پیامبر، شخصیتی مانند: شعبة بن الحجاج (درگذشته به سال 160 هجری قمری، از رجال صحیحین[16] که او را ‌امیرالمؤمنین در حدیث می­خوانند[17]، و وقتی سفیان خبر فوت او را شنید گفت: حدیث مُرد^[18]) را بر آن داشته که بگوید: کسی را نمی‌شناسم که مانند من در حدیث جستجو و تلاش نموده باشد اما (بعد از این همه تلاش) دریافتم که سه چهارم حدیث دروغ است.[19] او بعد از صرف عمری در طلب حدیث، دچار تزلزل و عذاب وجدان شده که می­گوید:

ای کاش آتش گیره حمام بودم و چیزی از حدیث را نمی­شناختم.[20]

و بعد از مرگ او پسرش بنا به وصیت پدر کتابها و نوشته­های او را از بین می­برد.[21] 

اما امروز اگر اهل سنت بخواهند این واقعیت تلخ را بپذیرند، هرچند بعد از گذشت قرن‌ها از صدر اسلام نمی­توانند عقائد مکتوب پیشینیان خود را پاکسازی کنند، اما می­توانند با پذیرفتن بطلان قسمتی از عقائد گذشتگانشان خط بطلان بر قسمتی از شبهات مستشرقان بکشند. برای چنین کاری، اولین و مهم‌ترین گام، از بین بردن حباب عصمتی است که صحیحین به ویژه صحیح بخاری را، در آن مصون از هر خطائی می­پندارند، که گوئی هر آنچه بین دو جلد صحیحین است وحی نازل شده از جانب پروردگار می­باشد، دو کتابی که در بسیاری از علوم اسلامی نزد اهل سنت منشأ آراء عالمان بوده و هستند.

رشید رضا این مطلب را چنین بیان می‏کند:

کسی که صحت روایات یا اسانید صحیح بخاری را انکار کند، تکفیر می­شود چنان‌که اساتید الأزهر، دکتر محمد توفیق صدقی را به خاطر تشکیک در سند یک حدیث تکفیر کردند چنان‌که عادتشان است.^[22]

البته با وجود تمام این افراط­گری­ها، در زمان معاصر متفکرانی از اهل سنت با تمام جرأت در مقابل تکفیرها، از میان اهل سنت برخواسته­اند که به ­طور استدلالی، به نقد صحیحین و اعتقادات افراطی طرفداران آن روی آورده­اند، به عنوان نمونه: جمال الدین قاسمی بعد از اشاره به اینکه دست کشیدن بر متن صحیح بخاری بیماری وبا را شفا می­دهد، گفتۀ یکی از مخالفینِ (عقائد افراطی دربارۀ صحیح بخاری) را نقل می­کند که گفته است:

من هنوز جواب قانع کننده­ای پیدا نکرده­ ام برای این سؤال که چگونه عالمان اهل سنت مسح متن بخاری را موجب شفا می­دانند در حالی که چنین مزیتی را برای متن قرآن قائل نیستند.[23]

همچنین محمود أبو ریّة، در دو کتاب  أضواء علی السنة المحمدیة، و شیخ المضیرة أبوهریرة، عبد الوارث الکبیر در مقالۀ لیس کل ما فی صحیح البخاری صحیح، در مجله الوعی الإسلامی کویت و دکتر جمال البنا در کتاب تجرید البخاری و مسلم من الأحادیث التی لاتلزم. جمال البنا هدفش از نوشتن این کتاب را پاک نمودن چهره پیامبر از نسبت‌های عالمان به ایشان دانسته عالمانی که غفلت بر آنان چیره شده است.[24] همچنین افراد مشهوری از بزرگان وهابیت بوده و هستند، که بعد از تحقیقات فراوان گرایش به مکتب اهل بیت پیدا نموده و به نقد وهابیت از درون پرداخته‌اند، مانند: شیخ عبدالله علی القصیمی در کتاب هذه هی الأغلال، و حسن بن فرحان المالکی در کتاب قراءة فی کتب العقائد (المذهب الحنبلی نموذجا)؛ همچنین عبدالرحمن القرضاوی. پسر یوسف القرضاوی در دیوان أکتب تاریخ المستقبل که آن را به سید حسن نصرالله تقدیم نموده، ضمن قصیده‌ای زیبا با عنوان هی الخیانة چنین سروده است:

بالأمس کنّا نری فی العزّ قاهرةً                                 و الیوم نرقب نحو العزّ طهرانا[25]