المصطفی

تقریر نویسی

کاربرد اصطلاح تقریر نویسی در حوزه‌های علمیه در اصل مربوط به دوره خارج است که گاهی به دوره سطح نیز تعمیم داده می‌شود. تعریف و شیوه تقریر نویسی در دو دوره سطح و خارج متفاوت است.

تقریر نویسی در دوره خارج یعنی پیاده‌سازی روش‌مند مطالب استاد، به ضمیمه ثبت تتبعات، تحقیقات و دیدگاه‌های مقرر در موارد لزوم.

تقریر نویسی در دوره سطح یعنی تبیین مطالب کتاب درسی با بیانی دسته‌بندی شده، مختصر و مفید که برای غیر حاضرین در کلاس، قانع کننده باشد به همراه ثبت تتبعات، تحقیقات و کارورزی‌های علمی مرتبط. در این نوشتار به دنبال تبیین اجمالی تقریر نویسی در دوره سطح هستیم.

روی ادامه مطلب کلیک کنید

بسم الله الرحمن الرحیم

شیوه تقریر نویسی (دوره سطح)

کاربرد اصطلاح تقریر نویسی در حوزه‌های علمیه در اصل مربوط به دوره خارج است که گاهی به دوره سطح نیز تعمیم داده می‌شود. تعریف و شیوه تقریر نویسی در دو دوره سطح و خارج متفاوت است.

تقریر نویسی در دوره خارج یعنی پیاده‌سازی روش‌مند مطالب استاد، به ضمیمه ثبت تتبعات، تحقیقات و دیدگاه‌های مقرر در موارد لزوم.

تقریر نویسی در دوره سطح یعنی تبیین مطالب کتاب درسی با بیانی دسته‌بندی شده، مختصر و مفید که برای غیر حاضرین در کلاس، قانع کننده باشد به همراه ثبت تتبعات، تحقیقات و کارورزی‌های علمی مرتبط.

در این نوشتار به دنبال تبیین اجمالی تقریر نویسی در دوره سطح هستیم.

 اهداف تقریر نویسی

کسب بعضی از مهارتهای مورد نیاز طلبه متوقف است بر تقریر نویسی از جمله:

ـ تمرین نگارش و دست به قلم شدن که ضعف در آن یکی از معضلات عالم طلبگی است.

ـ توانایی تبدیل افکار به نوشتار و آشنایی با زوایای عبارت‌پردازی در متون و منابع.

ـ تثبیت مطلب در ذهن.

ـ استفاده از مطالب برای تدریس در آینده و إرتقاء سطح این مهارت در إلقاء مطالب به شاگردان.

ـ نگاشتن با پشتوانه مطالعه و تحقیق.

ـ تمرین دسته‌بندی مطلب و نگاه جامع به سیر یک مطلب از آغاز تا انتها.

ـ کسب مهارت در اموری که در عنوان جامعیت نگارش بیان خواهد شد.

شیوه نگارش تقریر

هدف و وظیفه طالب علوم دینی نه صرف انباشت مجموعه معلوماتی در علوم حوزی بلکه در کنار آن کسب مهارت استنباط، توجه به ابعاد مختلف یک مطلب و کارورزیهای علمی است که از آن با عنوان تحصیل روش‌مند و حرکت بر اساس منهج علمی صحیح، یاد می‌شود. توجه به دو بُعد اساسی:

1ـ کیفیت نگارش مطالب

ـ شاکله اصلی تقریر، أعم از دسته بندی مطلب، تقدیم و تأخیر در طرح استدلالها و نوع بیان مطلب، همان مباحث مطرح شده توسط استاد است، که کار را برای مقرّر راحت‌ می‌کند اما چگونگی عبارت‌پردازی در اختیار نویسنده است. لذا کلیات مطالب به عنوان استخوان‌بندی تقریر باید در کلاس نکته برداری شود.

ـ عبارت‌پردازی در تقریر به اندازه‌ای باشد که برای فهم مطلب توسط فرد غائب در کلاس کافی باشد، نه بیشتر نه کمتر.

ـ دسته بندی مشخصی از ابتدا تا انتهای دفتر حاکم باشد.

ـ از عناوینی همچون فصل، مرحله، مطلب، نکته و مقدمه استفاده شود.

ـ در انتخاب عنوان فصل و مطلب سعی شود خلاصه نظریه مؤلف انعکاس داده شود.

ـ دارای فهرستهای مختلفی از جمله آیات، روایات، منابع، مطالب و .... باشد.

ـ آدرسها و ارجاعات در پاورقی اشاره شود.

ـ حتی الإمکان تمامی ارجاعات داخل متن کتاب مراجعه شود و عبارت مورد استشهاد با آدرس دقیق آورده شود.

ـ عناوین با رنگی متفاوت از متن نوشته شود. (ترجیحا از رنگ مشکی برای متن و آبی برای عناوین استفاده شود زیرا رنگ قرمز به مرور زمان خراب می‌شود، آبی بودن متن هم علاوه بر کم رنگ شدن به مرور زمان، در کپی یا اسکن نمودن هم ضعیف است.)

ـ اشاره به سؤالات مفیدی که در کلاس پرسیده شده یا در مباحثه مطرح شده به همراه جواب آنها.

ـ توصیه می‌شود مطالب را در برگه‌های کلاسوری جمع‌آوری کنید مگر اینکه در تایپ و استفاده از نرم‌افزارهای کاربردی مانند وان‌نوت مهارت کافی داشته باشید که وقت شما گرفته نشود.

ـ در موارد لزوم به ابتدای پاراگراف در عبارت کتاب با ذکر صفحه و سطر اشاره شود تا یافتن مطلب ساده باشد.

ـ در کنار دفتر تحقیق وجود دفتر خلاصه که صرفا به آراء مؤلف کتاب و أدله آن پرداخته شود ضروری است تا با مطالعه و مرور دوره‌ای آن حضور ذهن و اشراف به مطالب فقهی اصولی تقویت شود.‌

 2ـ جامعیت در نگارش

مقصود توجه به ابعاد گوناگون مباحث متن، حاشیه، و مطالب پیرامونی است با هدف کسب جامعیت و تقویت مهارت استنباط و إرتقاء سطح علمی از آنچه صرفا در متن کتاب آمده است. (پرداختن به این مسأله در نگارش تقریر الزامی نیست)

از آنجا که گردآوری تحقیقات، تبیین مقدمات، توجه به علوم دخیل در فقه یا اصول و تطبیق مباحث اصولی در فقه و کارورزیهایی از این قبیل را می‌توان همراه با تقریرنویسی انجام داد لذا برای تهیه یک فهرست قوی در تقریرنویسی مناسبت است به این امور دقت کنید:

الف: فهرست نزاع‌های علمی. شماره زدن برای نزاع‌های علمی نویسنده کتاب. یک شماره مسلسل برای تمامی نزاع‌ها و دیگری شماره نزاع با هر یک از علماء تا در پایان روشن شود بیشترین درگیری‌های علمی با کدام یک از علماء بوده است که فوائد متعددی دارد از جمله: شناخت عالمانی که آرائشان در یک علم یا مبحث خاص بیش از سایرین مورد توجه نویسنده بوده و توجه بیشتر به شخصیت و ابعاد علمی آنان.

ب: فهرست علوم دخیل در موضوع کتاب درسی. به عنوان مثال اگر در توضیح قسمتی از مطلب کتاب مکاسب، توجه به یک مقدمه اصولی، فلسفی، منطقی، تفسیری، تاریخی و ... لازم بوده و در حد نیاز به آن پرداخته شده، فهرستی از این موارد به طور جداگانه تدوین شود که ثمرات بسیاری دارد از جمله آشنا شدن با پیش‌نیازهای اصولی، فلسفی، حدیثی و .. در متن مکاسب و می‎توان در ارائه یک پژوهش یا کارگاه علمی از آن استفاده نمود.

ج: فهرست تطبیق قواعد اصولی در فقه یا کارورزی تطبیقات فقهی در اصول. فهرست جداگانه‌ای برای چنین مواردی که در مباحث فقه و اصول پر کاربرد است تهیه نمایید تا علاوه بر توجه به علمی و عملی بودن مطالب کتاب، مهارت خود در تطبیق و کارورزی‌های علمی را تقویت نمایید.

د: فهرست تطبیقات مباحث فقهی بر قوانین اساسی و مدنی و قوانین تابعه جاری در نظام جمهوری اسلامی ایران.

و: فهرست کتاب‌شناسی وشخصیت‌شناسی. توجه به نکاتی در مورد کتابشناسی یا شخصیت‌شناسی عالمانی که در کتاب درسی، کلاس درس یا تحقیقات خود شما به آن پرداخته شده است.

ه: فهرست منهج شناسی. یکی از نکات بنیادی در شخصیت علمی طلبه، توجه به روش علمی مؤلف کتاب درسی است. توجه به این مسأله زیر نظر استاد مفید است که مؤلف کتاب به عنوان متخصص برجسته با اشراف کامل بر یک علم کتاب را نگاشته است، لذا کیفیت ورود و خروج در یک مبحث، کیفیت استدلال‌ها، و اینکه در استنادهای علمی بیشتر از کدام کتاب لغوی، نحوی، اصولی، فقهی و ... استفاده نموده است مهم است.

ی: فهرست وعده‌های نویسنده کتاب در متن که وعده به بررسی آنها داده است و توجه به وفاء یا عدم وفاء به وعده.

95.09.22