چهار نکته مقدماتی و ضروری:

قبل از ورود به مطالب کتاب شریف کفایة الأصول مرحوم آخوند أعلی الله مقامه الشریف، توجه به چهار نکته لازم است. (1. تلاش در تحصیل. 2.تفاوت اجمالی سه کتاب اصول فقه، رسائل و کفایه. 3. شخصیت شناسی مرحوم آخوند. 4.شیوه فراگیری کفایه الاصول):

روی ادامه مطلب کلیک کنید

نکته یکم: تلاش در تحصیل

طلبه با هر انگیزه‌ای که مشغول به درس است و با هر هدفی که برای خود ترسیم نموده و به هر رشته تخصصی که علاقمند است برای پیشرفت در مسیر خودش نیاز به سه رکن دارد: 1. همّت و اراده. 2. استاد خوب. 3. مباحثه قوی. اولویت مهم‌تر از نان شبِ شما، هماهنگ کردن مباحثه و تدارک برای انجام یک مباحثه قوی با پشتوانه مطالعه با کیفیت باشد حتی اگر هدفتان خدمت به مکتب در سطح و جایگاهی مانند امامت جماعت در مسجد باشد. در رابطه با روش تحصیل، شیوه مطالعه و تحقیق، مزایا و فوائد مباحثه و شیوه انجام آن، ضمن تبیین شیوه فراگیری کتاب کفایه، اشاره خواهم کرد.

نکته دوم: تفاوت اجمالی سه کتاب اصول فقه، رسائل و کفایه

گاهی دوستان طلبه سؤال می‌کنند چرا وقتی مباحث اصولی را در کتاب اصول فقه خوانده‌ایم و دوباره در رسائل هم فراگرفتیم، باید برای بار سوم در کفایه آموزش ببینیم؟ البته تا حدودی جواب روشن است چنانکه در درس‌های دبیرستان و دانشگاه نیز همین شیوه حاکم است که هر سال سطح بالاتری را در یک علم تعلیم می‌بینند. اما اشاره به تفاوت این سه کتاب از سه بُعد، خالی از لطف نیست.

مرحوم محمد رضا مظفر (متولد۱283 و متوفای۱۳42 هجری شمسی، مدفون در مقبره خانوادگی در جاده نجف به کوفه) صاحب کتاب اصول فقه که در پایه‌های 5 و 6 حوزه تدریس می‌شود، برای تربیت طلاب به شیوه‌ای که امروز در ایران و قم جا افتاده است که در بعضی مؤسسات، طلاب در کنار دروس طلبگی با بعضی از رشته‌های علوم دیگر مانند جامعه‌شناسی، روان‌شناسی، اقتصاد و ... آشنا و متخصص می‌شوند مؤسسه‌ای با عنوان منتدی النشر را در سال 1331 شمسی بنیان نهادند که دو مرحله ابتدایی و دبیرستان داشت سپس در سال 1337 کلیّة الفقه (دانشکده فقه) را تأسیس کردند. کتاب اصول الفقه مجموعه جزوه‌های تدریس ایشان در آن دانشکده است.

البته مرحوم مظفر در علوم دیگر مانند فقه، منطق، فلسفه، عقائد، صرف و نحو، شعر و ... تخصص و تألیف دارند که لازم است با آثار ایشان آشنا باشید مخصوصا حاشیه‌ای بر مکاسب مرحوم شیخ انصاری دارند که می‌توانید بعد از فراگیری مبانی اصولی ایشان در کتاب اصول فقه، با تطبیق آن مبانی در فقه و قلم فقهی ایشان هم در حاشیه مکاسب آشنا شوید لذا یکی از منابع در شرح مکاسب شما همین کتاب ایشان با عنوان حاشیة المکاسب باشد. (ایشان فقط قسمت بیع و خیارات مکاسب را حاشیه زده‌اند)

شیوه دسته‌بندی، روش طرح بحث و محتوای علمی کتاب کفایه با آنچه از مباحث اصولی در سالهای قبل خوانده‌اید متفاوت و در سطحی بالاتر است. هر کدام از این سه بُعد را به اختصار تبیین می‌کنم:

بُعد اول: شیوه دسته‌بندی مباحث اصول

شیوه دسته‌بندی مباحث در کتاب اصول فقه مرحوم مظفر، یک دسته‌بندی جامع و با توجه به ابعاد مختلف بر اساس چهار مقصد بود:

1. مباحث الفاظ (مانند اوامر، نواهی، عام و خاص و مطلق و مقیّد)

2. مباحث ملازمات عقلیه (مستقلات عقلیه: حسن و قبح عقلی و غیر مستفلات عقلیه: إجزاء، اجتماع امر و نهی و دلالت نهی بر فساد)

3. مباحث حُجج. (حجیت کتاب، سنت، اجماع، عقل، ظواهر، شهرت، سیره و قیاس) و در پایان این بخش مبحث مهم تعادل و تراجیح بود

4. مباحث اصول عملیه، اصول چهارگانه معروف أصالة البرائة، أصالة الإشتغال، أصالة التخییر و أصالة الإستصحاب که مرحوم مظفر فقط موفق بر تدوین و ارائه اصل استصحاب شدند.

کتاب رسائل مجموعه سه رساله مستقل است از مرحوم شیخ اعظم انصاری متولد 1179 و متوفای 1243 ه‍ ش (برابر با 1281ه‍ ق و مدفون در حرم أمیر المؤمنین7) با عناوین: "قطع"، "ظن" و "شک" با عنوان فرائد الأصول.

کتاب کفایه جامع‌ترین کتاب درسی اصولی در حوزه‌های علمیه است. به شیوه دسته‌بندی و چینش مباحث در ادامه اشاره خواهم کرد.

بُعد دوم: روش طرح بحث

کتاب رسائل مجموعه دروس خارج مرحوم شیخ انصاری بوده است لذا اشتغال به مباحث این کتاب مبتنی بوده است بر یادگیری کتاب قوانین الأصول مرحوم میرازی قمی که بعدها کتاب اصول فقه مرحوم مظفر به جای قوانین الأصول قرار گرفت. در نتیجه محتوای کتاب رسائل در سطحی بالاتر از کتاب اصول فقه قرار دارد زیرا مرحوم شیخ انصاری وارد بیان مطالب بیشتر و تحلیل نکات ریزتر و طرح اشکالات و پاسخ به آنها از جوانب گوناگون در هر مسأله می‌شوند. مرحوم آخوند نیز با نگاه جامع در هر مسأله و نقد آراء پیش از خود از جمله آراء مرحوم شیخ انصاری، نگاهی نو با توجه به تضارب آراء ارائه می‌دهند که دستمایه خوبی برای طلبه سطوح عالی در آشنا شدن به ذهن سپاری دیدگاه‌های اصولی است و محور خوبی برای پژوهشهای اصولی طلبه متخصص در مقطع خارج است.

قلم و شیوه نگارش مرحوم شیخ انصاری شبیه‌تر به تراث اصولی عالمان شیعی از عصر شیخ مفید و قرن پنجم هجری به بعد است اما قلم مرحوم مظفر نسبت به مرحوم شیخ انصاری روان‌تر و جدید است. لذا هم باید از قلم روان امثال مرحوم مظفر در فهم مطالب استفاده نمود هم از شیوه نگارش و عبارت‌پردازی مرحوم شیخ انصاری برای ارتباط‌گیری با تراث اصولیان شیعه به ویژه در قرون اخیر بهره برد هم از جامعیّت مباحث مرحوم آخوند استفاده کرد.

بُعد سوم: محتوا

تمام آنچه در جلد اول کتاب اصول فقه مرحوم مظفر خوانده‌اید (مباحث الفاظ و ملازمات عقلیه) در کتاب رسائل بحث نشده و به قلم مرحوم شیخ انصاری به نگارش در نیامده است (البته مرحوم شیخ انصاری دوره کامل مباحث اصولی را تدریس فرموده‌اند لکن مباحث الفاظ و ملازمات عقلیه را به قلم خودشان تألیف نفرمودند.) مرحوم کلانتری (اهل شهر نور مازندران و متوفای 1292ه‍ ق) شاگرد مرحوم شیخ انصاری یک دوره کامل اصول مرحوم شیخ را تقریر کرده‌اند با عنوان مطارح الأنظار. ایشان غیر از مرحوم سید محمد کلانتر (1296-1378ه‍ ش) هستند که الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیّة را شرح کرده‌اند.

آنچه در کتاب کفایه پیش رو دارید کامل‌ترین محتوای اصولی در یک کتاب درسی است. مباحث اصول عملیه (برائت، اشتغال و تخییر و شرائط اصول عملیه) و مبحث مهم تعادل و تراجیح که در کتاب اصول فقه وجود نداشت و مباحث الفاظ که در کتاب رسائل وجود نداشت، در کنار سایر مباحث اصولی در کتاب کفایه با چینشی خاص گردآمده که به عنوان آخرین کتاب درسی اصولی در حوزه علمیه، یک محتوای جامع، مختصر و مفید از علم اصول را در اختیار طلبه قرار می‌دهد لذا هیچ طلبه‌ای از این کتاب بی نیاز نیست چه طلبه‌ای که قصد ورود تخصصی به مباحث فقه و اصول را دارد و چه طلبه‌ای که قصد ادامه تحصیل در رشته‌ای غیر از فقه و اصول دارد.

فراگیری علم اصول یعنی فراگیری شیوه صحیح استنباط از متن، هر متنی که باشد چه متن قانون اساسی ایران چه قانون مدنی فرانسه و چه متن آیات و روایات. پس اگر به عنوان طلبه می‌خواهیم در عرصه دین و متمایز از یک دانشجو و دانشگاه، خدمتگذار باشیم باید شیوه استنباط صحیح و برداشت‌های دقیق فقهی، اجتماعی، اقتصادی، روانشناسی، جامعه‌شناسی و ... را با عیار علم اصول بیاموزیم.

پاسخ از یک اشکال

یکی از ایرادهایی که به کتاب کفایه گرفته می‌شود موجز و مختصر بودن عبارات در مقام تبیین مطلب است. در پاسخ به این ایراد باید توجه داشت که اشکال زمانی وارد است که ما به صورت منقطع و بدون پشتوانه دو کتاب رسائل و اصول فقه به این کتاب نگاه کنیم و الا اگر فرض کنیم طلبه ابتدا کتاب اصول فقه را خوب فراگرفته و سپس در کتاب رسائل، زحمت کشیده و با مباحثه خوب مطالب و توضیحات این دو کتاب را درک کرده است ورود چنین طلبه‌ای به کتاب کفایه دشوار نخواهد بود لکن اگر دو کتاب مذکور به خوبی فراگیری نشده باشد طبیعتا دشواری فهم مطلب بر دوش کفایه خواهد افتاد و اینجا است طلبه باید زحمت بیشتری بکشد و علاوه بر فهم مطلب جدید، نقص قبلی را نیز جبران کند البته باز هم وقت گذاشتن و انجام مباحثه قوی می‌تواند سختی مسیر در کفایه را هموار ساخته و به شیرینی و لذت درک مطالب منجر شود.

همچنین از شیوه تدریس و القاء هر مطلب با توجه مقدمات مورد نیاز آن توسط استاد هم نباید غافل شد که قسمت مهمی از صعوبت را حل می‌کند.

نکته سوم: شخصیت‌شناسی مرحوم آخوند

آشنایی با ابعاد شخصیتی و علمی صاحب کتاب درسی باید از همان سال اول طلبگی مورد توجه باشد. بزرگانی همچون شهید اول و ثانی و مرحوم مظفر که در پایه‌های 4 تا 6 حوزه مدیون تلاشهای علمی این بزرگواران بوده‌ایم. همچنین در پایه‌های 7 تا 10 یعنی چهار سال از زحمات و تلاشهای مرحوم شیخ انصاری بهره‌مند می‌شویم و در پایه‌های 9 و 10 که مدیون تلاشهای بی‌نظیر مرحوم آخوند حاج شیخ محمد کاظم خراسانی(متولد ۱۲۵۵ قمری برابر با 1218 شمسی و متوفای ۱۳۲۹ قمری برابر با 1290 شمسی) هستیم.

نسبت به شخصیت مرحوم آخوند در طول سال تحصیلی نکاتی را به عرض خواهم رساند لکن جهت استفاده بیشتر، می‌توانید به نرم افزار مجموعه آثار آخوند از مرکز نور مراجعه کنید همچنین به سه کتاب:

1. الهدایة إلی سیرة صاحب الکفایه از میرزا عبدالرضا کفایی خراسانی (نوه مرحوم آخوند)

2. سیری در سیره علمی و عملی مرحوم آخوند ملامحمد کاظم خراسانی، از میرزا عبدالرضا کفایی و دیگران.

3. مرگی در نور، زندگینامه مرحوم آخوند خراسانی، از عبدالحسین مجید کفایی (نوه مرحوم آخوند) چاپ سال 1359 شمسی در تهران.

نکته چهارم: شیوه فراگیری کفایة الأصول

در خصوص تعلّم و یادگیری کفایة الأصول توجه به چند نکته در سه مرحله لازم است:

مرحله یکم: قبل از فراگیری کفایه

قبل از ورود به کتاب کفایه یا قبل از شروع هر مبحث از کتاب کفایه توجه به چند نکته مفید بلکه لازم است:

1. توجه به تاریخ و فلسفه علم اصول

یکی از مباحثی که در کتب اصولی درسی حوزه مطرح نشده و لازم است طلبه به سیر اجمالی آن آشنا باشد، تاریخ علم اصول، جایگاه این علم در بین سایر علوم اسلامی و حوزی و فلسفه این علم است. همچنین مناسب است در آغاز هر مبحث از مباحث کتاب کفایه به صورت جداگانه به تاریخچه آن به طور مختصر اشاره شود. ان شاء الله در محل خودش به این نکات اشاره خواهیم کرد. برای تاریخ علم اصول می‌توانید به کتابهایی که با همین عنوان به چاپ رسیده مراجعه کنید.

2. آمادگی محتوایی

فراگیری محتوای مباحث و مطالب کتاب کفایه یک پیش‌نیاز دارد که هر چند شما این پیش‌نیاز را فراگرفته‌اید اما مرور آن ضروری است:

الف: آمادگی با پیش مطالعه کتاب اصول فقه

قبل از ورود به هر مبحث در کفایه، در تعطیلات پایان هفته، همان مبحث به طور کامل در کتاب اصول فقه مرور و حتی در صورت امکان مباحثه شود، از آنجا که کتاب اصول فقه را یک بار خوانده‌اید، مراجعه دوباره به آن ساده خواهد بود علاوه بر اینکه حجم هر مبحث در کتاب اصول فقه به اندازه‌ای است که می‌توانید در فرصت کوتاه آن را مرور نمایید.

ب: آمادگی با پیش مطالعه مبحث محل بحث

قبل از ورود به هر مبحث در کفایه، و قبل از ورود به هر قسمتی از متن در یک جلسه درسی مقیّد به پیش مطالعه و در صورت امکان پیش مباحثه باشید. به این صورت که در تعطیلات پایان هفته مبحث محل بحث از کفایه را مطالعه و در انتهای مباحثه روز اول هفته، آن را به اختصار برای هم مباحثه خود ارائه دهید.

مرحله دوم: ضمن فراگیری کفایه

در سال تحصیلی و ضمن اشتغال به کتاب کفایه توجه به چند نکته ضروری است:

1. نکاتی نسبت به حضور در کلاس درس

الف: کلاس محور فعالیت علمی است که با توجه به محتوای درس معنا پیدا می‌کند. مقدار دریافت مطلب از یک جلسه تا جلسه بعد:

ـ حداقل هفتاد درصد مطلب، باید در کلاس دریافت شود. بعد از مطالعه باید سطح دریافت مطلب به حداقل نود درصد برسد.

ـ ابهام‌های نهایی باید در مباحثه حل شود. (الا در موارد استثنائی که از استاد پرسیده شود)

ب: از طرح سؤال یا اشکال پرهیز نکنید، اما اگر احساس می‌کنید با دقت و مطالعه به جواب می‌رسید، با یادداشت کردن سریع و کوتاه آن سؤال یا اشکال، ذهنتان را آزاد کنید و به درس توجه کنید.

پ: تمرکز بر توجه و دریافت مطلب، رکن بهره‌گیری از کلاس است، برای پرت شدن حواستان جریمه قرار دهید.

ت: مکان نشستن در کلاس را حتی الإمکان ثابت نگهدارید و از اسباب حواس‌پرتی مانند موبایل و افرادی که صحبت می‌کنند، اجتناب کنید. نشستن در دید مستقیم استاد تا اندازه‌ای به رفع این مشکلات و تمرکز بیشتر کمک می‌کند.

ث: نسبت به حضور به موقع (لحظاتی قبل از ساعت مقرر و ورود استاد) و بدون تأخیر (حتی تأخیر مجاز) حساس باشید.

ج: استفاده درسی از استاد را مقید به کلاس ندانید بلکه قبل و بعد کلاس و حتی تلفنی هم پیگیر سؤالات و تحقیقات باشید.

2. نکاتی نسبت به شیوه مطالعه

الف: مطالعه یعنی مجموعه مرور درس، تأمل کردن در آن، تتبع و تحقیق درباره و پیرامون مطلب.

ب: فهم صد در صد مطلب در کلاس هم نمی‌تواند سبب ترک مطالعه شود، زیرا یکی از کارآیی‌های مطالعه، علاوه بر تثبیت مطلب در ذهن، تست نمودن صحت فهم مطلب است بعلاوه تحقیق و پیگیری سؤالهای بوجود آمده در کلاس یا حین مطالعه.

به عبارت دیگر مطالعه و تحقیقی که در آن هیچ سؤالی به ذهن نرسد، به داستان خواندن می‌ماند.

پ: تعیین زمان معینی برای مطالعه و تقید به آن.

ت: مطالعه بعض کتبی که استاد آنها را کتب بالینی (همیشه در کنار طلبه و مهم) می‌داند هم جزئی از مطالعه درس شمرده می‌شود. مانند شرح منتهی الدرایة و حلقات.

ث: افراد اهل تحقیق و دقت سعی می‌کنند از پیش مطالعه برای فهم بهتر و تلاش علمی بیشتر نسبت به سایرین به خصوص در مباحث ساده و روان غافل نشوند تا بتوانند وقت بیشتری برای تتبع و تحقیق اختصاص دهند.

ث: افراد اهل تحقیق و دقت سعی می‌کنند از پیش مطالعه برای فهم بهتر و تلاش علمی بیشتر نسبت به سایرین به خصوص در مباحث ساده و روان غافل نشوند تا بتوانند وقت بیشتری برای تتبع و تحقیق اختصاص دهند.

3. نکاتی نسبت به تحقیق کلاسی

یکی از الزامات فعالیت آموزشی در هر رشته و علمی، آشنایی با منابع و به خصوص کتب مرجع است. هر چند شما به تخصصی غیر از فقه و اصول علاقه‌مند باشید باز هم بی‌نیاز از آشنایی با کتب مرجع فقه و اصول نخواهید بود. تحقیق با توجه به نوع مطلب از جهت ساده و بسیط بودن یا پیچیدگی و گستردگی ابعاد آن به چند نحو ممکن است توسط استاد ارائه شود:

» تحقیق فردی. این تحقیق شامل نقل قول‌های مؤلف و یا تحقیق‌های جزئی دربارۀ حواشی مسأله یا مقدمات دخیل در فهم مسأله در ارائه بحث یا یک روز قبل ورود به بحث توسط استاد ارائه می‌شود که تمام افراد جداگانه به منبع معرفی شده مراجعه می‌کنند.

» تحقیق گروهی. در بعض موارد که تحقیق مربوط به چند کتاب می‌شود یا یک مسأله از چند بُعد باید مورد تحقیق قرار گیرد، گروه مباحثه می‌تواند با تفکیک وظائف به تحقیق پرداخته و در مباحثه جمع بندی و نتیجه گیری نمایند.

4. مباحثه

در ابتدای این جزوه اشاره کردم مباحثه برای طلبه از نان شب واجب‌تر است. در توضیح چرایی این تعبیر توجه داشته باشید که خدمت به مکتب اهل بیت علیهم السلام نیازمند کسب مهارت‌هایی است که قسمت مهم آن در مباحثه تأمین می‌شود مانند:

ـ حرف زدن با پشتوانه مطالعه و تحقیق.         

ـ تقویت بیان و ارائه روان یک محتوا.

ـ تقویت روحیه نقد مطلب.

ـ تقویت سرعت دریافت و تحلیل مطلب.        

ـ تقویت قدرت تحمل دیگران و در معرض نقد قرار گرفتن.

ـ تمرین نظم و اهمیت دادن به وقت دیگران.

ـ از بین رفتن ترس از پرسیدن سؤال.

ـ تقویت اعتماد به نفس در فهم مطالب علمی.

ـ ارزیابی صحت فهم و برداشت از مطلب توسط هم‌بحث.

ـ کمک کردن به دیگران در فهم مطلب.                                

ـ آماده شدن برای تدریس که یکی از لوازم پیشرفت در هر علم و رشته حوزوی و دانشگاهی است.

روش و کیفیت مباحثه:

الف: دنبال یک هم‌مباحثه نابغه نگردید بلکه دنبال فردی بگردید که به ترتیب اولویت:

1. با اخلاق و مقید. 2. منظم و متعهد به انجام مباحثه. 3. اهل درس و دقت در مطلب و انجام تحقیق باشد.

ب: انتخاب هم‌مباحثه از اولویت‌های شروع سال تحصیلی‌تان باشد بلکه انتهای سال تحصیلی قبل، هم‌بحث سال بعد را تعیین کنید.

پ: مکان و زمان مباحثه ثابت باشد.

ت: از قبل، ارائه دهنده بحث مشخص نباشد.

ث: نسبت به تأخیر و عدم مطالعه، بدون تعارف و البته دوستانه تذکر دهید.

ج: حداقل دو نفر و حداکثر سه نفر.

چ: هم‌بحث خود را از خارج کلاس انتخاب نکنید.

ح: اگر مباحثه هر درس کمتر از چهل و پنج دقیقه طول کشید در روش‌تان تجدید‌نظر کنید.

خ: مباحثه بلافاصله بعد از کلاس نباشد تا فرصت کافی برای مطالعه و تعمق در مطلب و انجام تحقیق‌های درسی فراهم شود.

د: حضور ذهن نسبت به مطلب را تقویت کنید و در بیان مطلب از خارج، کمتر وابسته به کتاب یا جزوه باشید.

روند مباحثه شبیه کلاس درس است یعنی ارائه دهنده بحث در جایگاه استاد است، کل مطلب یک جلسه درس را به دو یا نهایتا سه بخش تقسیم کنید و برای هر بخش ابتدا توضیح مطلب از خارج و تطبیق بر متن و ضمن آن تحقیقات انجام شده از روی کتاب یا دست‌نوشته بررسی شود و در پایان ابهامات یا سؤالهای حل نشده، یادداشت شود و در جلسه بعد از استاد پرسیده شود.

5. خلاصه نویسی

بعد حضور در کلاس، مطالعه و مباحثه، به صورت هفتگی مقیّد به نوشتن خلاصه و گرآوری آراء مرحوم آخوند باشید. توجه کنید:

ـ عبارات کوتاه و رسا باشد. به مقتضای سلیقه و محتوای کتاب، به شیوه نموداری، سؤال و جوابی یا توضیحی باشد.

ـ مطلب را دسته بندی شده و با ذکر عنوان یادداشت کنید، عنوان و متن با دو رنگ متمایز نوشته شوند.

ـ در دفتر خاص یا برگه‌های کلاسوری معینی باشد نه حاشیه کتاب یا برگه‌های پراکنده. هر چند وقت یک بار به استاد عرضه شود.

ـ در ابتدای هر عنوان از مطالب کتاب برای راحتی در مراجعه، شماره صفحه کتاب و جزوه نیز ذکر شود. فهرست فراموش نشود.

ـ مقید به مرور خلاصه در بازه زمانی معین باشد، چه در طول سال تحصیلی چه در تابستان.

6. یادداشت‌برداری از فعالیتهای علمی

به چند مورد به اختصار اشاره می‌کنم فقط توجه کنید که حجم کار و تعداد موارد در این یادداشت‌برداری‌ها کم و البته نیازمند به راهنمایی استاد و وابسته به مقدار علاقه و ذوق شما است، لذا توضیح این نکات باعث نشود انجام این امور را سنگی بزرگ پیش پای خود ببینید بلکه هدف اصلی، آشنایی شما با این نکات است:

الف: یادداشت تحقیق‌ها

یک دفتر یا برگه‌های کلاسوری یا فایل متنی کامپیوتری داشته باشید:

عبارت کتابی که به عنوان تحقیقه به آن مراجعه می‌کنید با ذکر آدرس یادداشت شود، همچنین آدرس مطلبی از کتاب درسی که برای آن تحقیق کرده‌اید یادداشت شود ( در حاشیه کتاب درسی هم به نوشته‌تان ارجاع دهید) اگر نقد یا ابهامی باقی مانده هرچند کوتاه ثبت شود.

ب: یادداشت نزاع‌ها

نزاع‌های علمی در متن درسی بین مؤلف و سایر بزرگان فقط به صورت تیتر و در حد شماره مسلسل نزاع‌ها و تعداد نزاع با هر یک از علما آمارگیری شود. می‌توانید شماره نزاعها را در بالای صفحه کتاب درسی به مرور درس گرفتن قید نمایید.

این کار فوائدی دارد از جمله:

الف: علمائی که نظرات و کتابشان مورد توجه مؤلف کتاب درسی است، شناخته می‌شوند.

ب: در مطالب مبهم کتاب درسی به توضیح آن علماء در کتابشان مراجعه می‌کنید.

ج: تا اندازه‌ای هر چند اندک با روند شکل‌گیری یک نظریه علمی نزد نویسنده (مرحوم آخوند) آشنا می‌شوید.

پ: یادداشت کارورزی‌ها

کارورزی و تطبیق مباحث اصول در فقه، تفسیر و ... و ملاحظه فوائد فراگیری علم اصول و دخالت آن در برداشت از آیات و روایات در سایر علوم مرتبط، از فعالیتهای شیرین علمی برای طلاب است. در این راستا می‌توانید برگه‌های کلاسوری یا فایلهای کامپیوتری مجزایی

برای ثبت این نکات داشته باشید:

ثبت نکاتی از غیر علم اصول که برای فهم یک مطلب اصولی لازم است. به عنوان مثال اگر متن درسی، کتاب مکاسب باشد از علوم مختلفی مانند منطق، فلسفه، کلام، اصول، حدیث و ... در مطالب به مناسبت استفاده خواهد شد، مناسب است هر کدام از اینها که ممکن است در طول سال، چند مورد مختصر باشد جمع آوری شود. همچنین اگر متن درسی کتاب کفایه باشد، برای اثبات بعض مسائل علم اصول نیاز به توجه به بعض مسائل منطقی، فلسفی کلامی و ... باشد که بدون توجه به آنها مسأله اصولی کاملا روشن نمی‌شود. با گردآوری این نکات هم کیفیت تلاش علمی ارتقاء داده می‌شود هم می‌تواند به عنوان یک کار پژوهشی مستقل به نشریات علمی ارائه شود یا در یک جلسه برای طلاب پایه 4 و 5 در مدارس که لمعه و اصول فقه می‌خوانند قابل ارائه و زمینه‌ساز تدریس باشد.

مخصوصا از یادداشت بعض تطبیقات مطالب اصولی در فقه غافل نشوید. مثلا صاحب کفایه، تألیفات فقهی از جمله حاشیه بر مکاسب هم دارند که می‌توانید تطبیقات آراء اصولی ایشان را در فقه‌شان با راهنمایی بنده پیگیری بفرمایید.

ت: یادداشت نکات منهج شناسی.

یکی از نکات بنیادی در شکل‌گیری شخصیت علمی طلبه، توجه به روش علمی مؤلف در کتاب درسی است. باید زیر نظر استاد به این مسأله توجه داشت که مؤلف کتاب به عنوان یک متخصص با اشراف کامل به آن علم و پیشینه تاریخی آن، کتاب درسی را نگاشته، لذا کیفیت ورود و خروج به مباحث، و اینکه به نقد آراء کدام‌یک از علماء بیشتر می‌پردازد و در تحقیق لغوی، أدبی، منطقی، فلسفی، تفسیری، تاریخی، اصولی و یا فقهی خود به کدام منبع مراجعه کرده است باید مورد دقت قرار گیرد که به مرور در ضمن مباحث اشاره خواهم کرد.

ث: یادداشت نکات کتابشناسی یا شخصیت شناسی

منابعی که نویسنده کتاب (مرحوم آخوند) در نقل قولها استفاده کرده‌اند علاوه بر مراجعه محتوایی، خوب است که نسبت به آنها کتاب‌شناسی و شخصیت‌شناسی مختصری انجام شود. این موارد هم در طول سال تحصیلی اندک خواهد بود.

در مورد تبیین روش تحقیق و شیوه کتاب‌شناسی و شخصیت‌شناسی در نوشتاری دیگر توضیح داده‌ام که می‌توانید به وبلاگ almostafa.blog.ir مراجعه نمایید.

7. اشاره به چند شرح و حاشیه

برای متعلّم، ضمن فراگیری کفایه و برای تقویت درک مطلب، تقویت قدرت استدلال و نقد، آشنایی با منابع و تعمیق مباحث، مراجعه به چند کتاب مفید است البته سطح علمی این حواشی و شروح و شیوه بحثشان متفاوت است، بعضشان برای درک بهتر از مطلب مفید است و بعضی برای ملاحظه نقد به بعضی از آراء مرحوم آخوند و بعضی هم روان و ساده هستند که می‌توانید به بعض توضیحاتشان نقد وارد کنید و قدرت استدلالتان را بالا ببرید. لابلای مباحث این ویژگیها را توضیح خواهم دارد. از جمله:

ـ منتهی الدرایة فی شرح الکفایة، از مرحوم جزائری مروج.

ـ حاشیة الکفایة از مرحوم مشکینی.

ـ عنایة الأصول مرحوم فیروزآبادی

ـ دروس فی علم الأصول از مرحوم میرزا جواد تبریزی

ـ حلقات شهید صدر